Voor het nieuwe jaar wens ik jullie een goede gezondheid, veel geluk en natuurlijk heel veel plezier in de tuin! Het afgelopen jaar is het van mijn kant erg stil geweest, maar dat heeft een reden. Achter de schermen werk ik hard aan een nieuw boek. Het idee voor een nieuw boek zit zeker al vier jaar in mijn hoofd, maar in oktober 2021 is de eerste pennenstreek op papier beland. Inmiddels zijn we bijna anderhalf jaar verder en werk ik samen met KNVV uitgeverij hard aan een juweel van een tuinboek. Ik neem jullie in het boek gedurende een jaar mee in mijn moestuin en naar het landgoed net buiten ‘s-Hertogenbosch. Twee tuinen waarvan de hekken normaal gesloten blijven en alleen door het lezen van het boek te ontdekken zijn.
Hoewel veel gebeurtenissen van het afgelopen jaar in het boek staan, wil ik jullie natuurlijk ook op deze plaats even bijpraten. We hebben een bijzonder droog en warm tuinjaar achter de rug. De tomatenoogst was reuze, evenals de paprika’s en aubergines. Voor goede appels was het iets te warm, de vruchten blijven na het plukken minder lang goed en geven een melig gevoel in de mond. Gelukkig verrijk ik al jaren de bodem met veel gerijpte stalmest en champost, zodat de bodem in staat is om veel water vast te houden. ook voor het nieuwe jaar staat dit op de planning. Tegen droogte zijn twee dingen te doen: water vasthouden in vaten wanneer het valt, zoals in de winter en werken aan het absorberend vermogen van de tuin. Zelf compost maken, niet te netjes zijn en af en toe wat stalmest gebruiken.
Afgelopen zomer bezocht ik een druiventeler onder de rook van Brussel. Voor het tijdschrift Groei&Bloei ging ik op pad om meer te weten te komen over deze bijzonder exclusieve druiventeelt. Druiven zo groot als groene pruimen, vol met smaak en volzoet van smaak. Ik heb mijn ogen uitgekeken toen de kweker vertelde dat hij per tros wel vijftien tot twintig minuten aan het krenten is. Het mooiste volgde aan het einde van onze wandeling door de ruim honderd jaar oude kassen. Ik kreeg twee stekjes mee naar huis, een blauwe Royal druif en een Witte muskaatdruif “Canon Hall”. Volgens de kweker een hele uitdaging om goed te telen, maar ik ga mijn best doen en jullie goed van dit avontuur op de hoogte houden.
In het maart nummer van Groei&Bloei zal een uitgebreid artikel over gras verschijnen. Maaien, bemesten, verticuteren en doorzaaien. Het is elk jaar weer een uitdaging om voor een goede grasmat te zorgen. Voor wie het allemaal een tandje wilder mag, er zijn veel manier om een gazon te verwilderen. In mijn nieuwe boek beschrijf ik de avonturen die ik met het verwilderen van een gazon heb beleefd.
Alvast een heel mooi tuinjaar gewenst en tot snel!
Het is een zomer zoals vroeger. In mijn herinnering was het vaak matig weer in juli en augustus. Echter, zodra de schoolboeken weer open gingen schenen er zeven zonnen aan de hemel. Het is nu alleszins beter te verteren dan vroeger, in mijn middagpauze is een wandeling of een fietstocht naar de moestuin snel gemaakt. Daar zie ik dat niet alleen ik, maar ook de groenten en het fruit zich warmen aan de septemberzon. Ik moet bekennen dat ik in juli grote twijfels had over de tomaten en aubergines. Het bleef koud en regenachtig en hoewel dat ideale omstandigheden zijn voor hostas, mos en slakken believen de Zuiderse vruchtgroenten het graag wat warmer. Gelukkig komt dat nu goed.
Gelukkig is de eerste week van september lekker zonnig en warm
Soms denk ik dat Petrus meekijkt in onze tuin. Ik geloof niet, maar als het om het weer gaat onderhoud ik toch een lijntje met boven. Het tweede weekend van september geven we een oogstfeest voor vrienden en familie. We gaan flink oogsten en daarna sluiten we ons twee dagen op in de keuken. Ratatouilles, pasteien, bladerdeeghapjes, hartige taarten, vlees en vis en natuurlijk zelfgemaakt desembrood en roomijs komen op tafel. We houden in onze oogstplanning al een tijdje rekening met het feest, wanneer plukken we welke tomaten zodat ze perfect rijp zijn voor op tafel? Ook houd ik het suikergehalte in de kasdruiven scherp in de gaten door af en toe een druifje te proeven. De Frankenthaler druif wordt voor mij de showstopper van het feest. De trossen rijpen nu af in een linnen zakje zodat insecten en vogels er absoluut niet bij kunnen. Ons balkon en het appartement versieren we met dahlia’s uit de tuin.
De tafel met taarten en broden tijdens het oogstfeest
Met het oogstfeest vieren we de overvloed uit de tuin, we staan stil bij het harde werk en het plezier wat we eraan beleven. Tegelijkertijd is het een moment in de tuin waarbij we niet kunnen ontkennen dat we het hoogtepunt alweer gepasseerd zijn. De herfst is onderweg. Vroeg in de ochtend is het al te merken, de planten zijn nat en de ruiten van de kas zijn vochtig. Toch is het moesseizoen zeker nog niet ten einde. Op de nog beschikbare ruimte in de tuin zaaien we spinazie en winterpostelein voor een frisgroen blaadje op het bord in de wintermaanden. We koesteren de planten die we in het najaar en de winter opeten. We wieden tussen de prei, we binden de boerenkoolplanten op aan een stokje en we nemen af en toe eens een kijkje tussen de pastinaken en de wortels. Verderop deze maand zullen we ook de pompoenen oogsten. Ze zijn prachtig, maar de kunst zit hem in het goed bewaren. Als ze geoogst zijn leggen we ze in de zonnige kas, zodat de schil goed kan harden, dit verbetert de houdbaarheid. Dit kan natuurlijk ook in een zonnige vensterbank.
zelfgemaakt bladerdeeg en tomaten uit eigen tuin
In het najaar vind ik het altijd dankbaar wieden. Als de grond nu vrij is van onkruid, zal ze dat waarschijnlijk ook blijven. In ieder geval is de drukte uit het voorjaar verdwenen. Er zijn wel tuinklussen waar we nu mee aan de slag kunnen, maar die hun uitwerking pas volgend jaar hebben. Na het oogsten van de druiventrossen knip ik de planten bij. Een druif is een krachtige groeier en de lange loten kort ik een stuk in, zo kan ik ze later in het jaar makkelijker snoeien. Ook bessenstruiken kunnen gesnoeid worden. Ik dun ze meestal voor de helft uit, zo blijft de plant voldoende nieuwe takken ontwikkelen.
Vorig najaar hebben we veel stekken genomen van houtige gewassen, zoals hortensia’s, druiven, vijgen en zelfs magnolia’s. De meeste planten hebben geworteld. De hele zomer heb ik ze in de schaduwkas gehouden. Hier hebben ze het erg naar hun zin gehad. Het is er wel vochtig en warmer dan buiten, maar zonder de felle zon waardoor de nog tere planten niet zo snel uitdrogen of verbranden. Tegen het eind van deze maand haal ik ze uit hun stekpotje en krijgen ze allemaal een individuele pot. Hierin kunnen ze verder wortelen voordat de winter in aantocht is. Tuinieren is immers vooruitzien. En over vooruitzien gesproken, op internet en ook in het tuincentrum worden de schappen weer gevuld met prachtige bloembollen, planten hoeft nog niet maar inspiratie opdoen kan zeker geen kwaad.
De ‘kwekerij’ met stekken in de tuin
Tuinieren in het najaar is heerlijk, met een warm vest beginnen en als de zon doorbreekt kan er heerlijk in een korte mouw gewerkt worden. Tegen de namiddag kleurt het licht mooi zilver en op de moestuin kan een enkele tuinder de verleiding niet weerstaan om een lekker houtvuur aan te steken. De geur van een tuin in het najaar, in combinatie met vuur roept bij mij herinneringen op aan heerlijke herfstvakanties, met appeltaart en chocolademelk. Normaal hou ik het zomergevoel zo lang mogelijk vast, maar dit jaar verlang ik nu al naar de herfst.
In de moestuin
Oogsten, oogsten en nog eens oogsten. De tuin staat vol met lekkers en dit moeten we allemaal opeten, invriezen of aan vrienden cadeau doen. Neem ook vooral eens een bos bloemen mee naar huis. Om lang van de zomerbloeiers te genieten is regelmatig de oude bloemknoppen verwijderen noodzakelijk. Bessenstruiken kunnen gesnoeid worden en ook druivelaars kunnen wat ingenomen worden. Je hoeft ze nog niet te snoeien volgens de regels van de kunst, maar wat opruimen kan geen kwaad. Zaai op tijd voor de winter komt, zoals spinazie, postelein en diverse slasoorten. Als je fruitbomen nodig hebt is het nu een mooi moment om ze uit te zoeken en te planten. Plant en verplantwerk in het najaar heeft altijd een zeer goede kans van slagen. Een warme bodem en voldoende neerslag zorgen voor een ontspannen aanplant.
In de siertuin
Na de vele regen in de zomer kan het gazon wel wat organische mest gebruiken. Kies voor een mengsel speciaal voor het najaar, met minder stikstof en vooral veel fosfor en kalium. Zo maak je het gazon klaar voor de winter. Om lang van je borders te genieten kan het een goed idee zijn om rommelige planten op te binden of deels terug te knippen. Laat wel voldoende uitgebloeide bloemen over voor vogels. Zorg ervoor dat alle hagen mooi strak staan. Dit geeft een mooi contrast tegen de weelderigheid van deze periode van het jaar. Neem stekken van bijvoorbeeld Penstemons en tedere zomerbloeiers zoals exotische salvia’s, als een soort verzekering voor het volgende jaar.
Op het moment van schrijven tikt de regen zachtjes tegen het raam van de studeerkamer. Deze morgen heb ik samen met Martha de hagen rondom de moestuin geknipt. Het is een zomer waarbij we tussen de buien door moeten werken. Elke dag heeft zonneschijn, maar zeker ook buien. Tel daarbij op de matige temperaturen en je hebt de ingrediënten voor een uitdagend moestuinjaar. Uitdagend, omdat ik met de twee afgelopen zomers in het achterhoofd stiekem al droomde van olijven en tomaten van Italiaanse kwaliteit. Helaas, deze zomer zullen we extra moeten genieten van onze tomatenoogst, want de goede tomaten zijn niet talrijk. Ook de aubergines zijn schaars met dit weer. Gelukkig worden we ruimschoots gecompenseerd met courgettes, pompoenen en komkommers.
Door het koele weer zijn de citroenen nog maar zo groot als een walnoot
Moestuinieren heeft soms veel weg van spelen in een casino. ‘Spreid uw winkansen’ was jarenlang de slogan van het staatsgokbedrijf. Ook voor het tuinieren is dit een goede strategie. Op een moestuin, waar de diversiteit aan gewassen erg groot is, kan simpelweg niet alles lukken. Tomaten houden van zon, aubergines van warmte en vocht en boontjes hoeven het helemaal niet zo warm te hebben. De spelstrategie bepalen we al in het voorjaar bij het zaaien. Zetten we dit jaar in op tomaten, of op bonen en kolen. Met de twee warme zomers in het achterhoofd koos ik ook dit jaar voor veel warmteminnende gewassen. De tomaten, paprika’s en aubergines gingen met dozijnen vanuit de kweekruimte in huis naar de moestuin.
De tomatenplant rechts op de foto heeft al een donkere vlek van de phytoftora schimmel, hopen dat ze niet verder verspreidt
Helaas, het werd een andere zomer. Ik heb moeten vechten om de tomaten gezond te houden. Gelukkig heb ik dit voorjaar een tomatentunnel gebouwd zodat de bovenkant van de planten droog bleef. Toch heb ik ook ruiten tegen de zijkant moeten plaatsen, het was simpelweg te nat. De sterke wind blaast dan ook regen via de zijkant tegen de tomatenplanten.Toen Limburg gebukt ging onder overvloedig water, stond ook bij ons de tuin blank. Voor vele medetuiniers was dit het einde van de tomaten, de sperziebonen en dahlia’s. Zelf plant ik mijn tomaten in een verhoogd bed en onder een afdakje. Ternauwernood hebben ze het overleefd. De helft van mijn dahlia’s heb ik wel op de composthoop kunnen leggen, die waren verdronken.
Ook de gewassen waarvan ik dacht dat veel water geen kwaad kon, bleken een klap te hebben gekregen. Een aantal dagen na de regen hing er een vreemde lucht rond het perk met kolen. Ik besloot, ondanks de geur, toch maar eens mijn neus tussen de rodekolen te steken. De eigenaardige lucht kwam van de onderkant van de koolplanten, daar was een en ander al aan het composteren. Flux heb ik de kolen geoogst en daar zaten we die avond, wederom met regen tegen de ramen, aan de rodekool. We noteerden 23 juli.
Rode kool op 23 juli
En toch, als ik zou moeten kiezen tussen zes weken 32 graden of deze wisselvallige zomer, dan kies ik voor het hier en nu. Het kost moeite om de tomaten in leven te houden, maar liever af en toe met een ruitje sjouwen en een zeiltje spannen, dan week na week met emmers water in de weer zijn. Ik ben ook continue met het weer bezig, wanneer komt er regen, wanneer schijnt de zon. Moet de kasdeur open of dicht? Het voelt als een hele uitdaging om met een mand vol groente en fruit weer thuis te komen. Over die mand gesproken, laten we eens een rondje door de tuin maken.
Op het bed van de vruchtgroenten doen de courgettes het goed. Dit is hun weer, voldoende water en af en toe zon. Voor de aubergines mag het wat warmer, daar noteer ik tot op heden slechts 1 vrucht. De overige bloemen lijken echt te wachten op warmer weer. De paprika’s dragen vrucht, maar ook daar is warmte nodig om ze mooi te laten rijpen. De kruiden zijn er in overvloed, ook al heeft de dragon een klap van de regen gehad. De pompoenen zijn dit jaar zeer talrijk. Het valt me altijd op dat de flespompoenen wat later zijn dan de oranje pompoenen. In een ideale wereld zouden de pompoenen een week of vier later rijp zijn, maar het ziet ernaar uit dat we over een week, misschien twee toch al pompoensoep eten. Misschien met wat gestoofde venkel erbij, ook die doet het erg goed met dit weer.
Martha legt de pompoenen op een plankje, zodat de onderkant niet gaat schimmelen in de natte aarde
De meloenen onder glas doen het goed. Door de kleine afgedekte ruimte waarin ze staan is een mooi broeiklimaat ontstaan, ook al hebben we maar weinig zon gehad. Bij 1 plant zie ik wat bruinkleurig en een zachte plek ontstaan aan de plantvoet, misschien toch iets te broeierig allemaal. Even goed in de gaten houden en het glas verwijderen op mooie en zonnige dagen zodat we maximaal kunnen verluchten.
Augustus is een keerpunt in de tuin en onze zomervakantie van 1 week is het scharnier. Nu alvast nadenken over september en oktober is belangrijk om ook bij terugkomst weer lekkers te kunnen oogsten. Hou de tuin aan de gang met voldoende bladgroenten, zaai sla en spinazie. Voor je weggaat op verlof oogst je het best je tuin wat rigoureuzer dan normaal, neem ook de kleine courgettes maar mee. Als je ze laat zitten zijn ze binnen drie dagen groot en heb je er niks meer aan. Haal liever alles van de plant, zodat je bij terugkomst, met een beetje geluk, courgettes van normale grootte kunt oogsten. Wij nemen geen koffie of kaas mee op vakantie, maar wel een kist met groenten uit de tuin.
De hoek met stekken, rijk gevuld
Klussen in de tuin
Siertuin
De jaarlijkse knipbeurt voor hagen is bij ons in volle gang. De moestuinhaag staat al strak en ook in de tuinen waar ik alleen de hagen kom knippen zijn bijna allemaal aan de beurt geweest, ik kan straks met een gerust hart op vakantie. Door de vele regen kan een extra bemesting van border en gazon geen kwaad. Vooral wanneer je van je border verwacht dat ze er in september en oktober nog aantrekkelijk uitziet loont een handje organische meststof. Ook de hagen kunnen na het knippen wat voeding gebruiken. Idealiter bevat de meststof voor de hagen ook wat magnesium. Voorkom dat het oppervlak van de vijver te dicht met planten begroeid raakt. Waterlelies beginnen bladeren af te stoten, als het enigszins te doen is, kun je de verkleurende bladeren wegnemen. Blijf potten water geven, en liefst met wat voeding door het gietwater. Zo houd je bloei tot ver in het najaar. Ook rozen zijn gebaat bij continue het verwijderen van uitgebloeide bloemen, knip terug tot het eerste gezonde vijfblad.
Moestuin
Zoals gezegd, blijf zaaien. Bladgroenten zoals spinazie en sla, maar ook andijvie kunnen nu nog gezaaid worden. In september heb je dan verse bladeren voor in je salade. Ook wortels kunnen nog gezaaid worden, tegen november heb je weer een mooi gewas. Lekker voor bij de vis. De frambozen die vrucht dragen op tweejarig hout kunnen nu worden teruggesnoeid, indien al het fruit van dit jaar al geoogst is. Bind de nieuwe takken weer netjes op voor een goede oogst in het volgende jaar. De pompoenen en tomaten zijn aan het rijpen, knip eventueel blad weg om meer zon bij de vruchten te laten komen.
Er is altijd genoeg te doen, maar vergeet ook zeker niet om te genieten. Voor wie nog weg gaat: fijne vakantie en tot in september.
Een laatste blik op de moestuin voor de vakantie, tot in september
Onder de parasol op de moestuin is het genieten. Als ik naar links kijk zie ik de kas, met daarin de tomaten en de aubergines. Achterin de kas vormen zich mooie trossen aan de Frankenthaler kasdruif. In het voorjaar heb ik in deze kas ook een vijg geplant. Vijgen onder glas zijn eerder rijp en in goede jaren kun je twee keer oogsten, heb ik me laten vertellen. Het is de grootste vijg die in Nederland kan groeien, Ficus Carica “longue de Portugale”. De vruchten kunnen tot wel 100 gram wegen. Rechts van mij staat de meloenbak met daarin inmiddels twee meloenplanten. Het restje champignonmest dat ik nog had heb ik in het plantgat vermengd. Het doet de meloenplanten goed. Links en rechts heb ik dus prachtig zicht, maar als ik recht vooruit kijk zie ik toch wel het mooiste. Een tuin die tot de rand gevuld is met groente en fruit.
De Frankenthaler kasdruif maakt mooie trossen
De tuin staat, in positieve zin, in schril contrast met vorige zomer. Door omstandigheden kon ik toen minder in de tuin werken. Dat was vorig jaar zichtbaar, onkruid, droogte en planten die niet helemaal gelukkig waren. Hoe anders is het nu. Nagenoeg alles is op orde. De groenteplanten zijn allemaal geplant. De stokjes om te ondersteunen staan waar ze moeten staan en de netten en zeilen zijn gespannen zodat slagregens, vogels en rupsen een goede oogst niet in de weg staan. Het is een genot om naar de tuin te kijken en ik ben er dan ook wel een beetje trots op. Het vele thuiswerken helpt ook mee. Zeker op warme dagen begin ik ’s ochtends in de moestuin met een rondje water geven. Ik loop de tomatenplanten na op dieven en ik controleer of alle vensters in de kas open staan. Na een minuut in de kas loopt het zweet al langs mijn neus naar beneden, knap hoe planten wel goed met die warmte kunnen omspringen.
Dit voorjaar heb ik veel fruitplanten aangeplant. Deze geef ik nu veel water. Het is belangrijk om alles wat dit voorjaar geplant is regelmatig te controleren op droogte. De planten hebben nog onvoldoende wortels ontwikkeld om zelfstandig een droge periode te kunnen overbruggen. Dit geldt voor planten die uit een pot in de tuin gezet zijn, maar misschien nog wel meer voor planten die dit jaar van plek verwisseld zijn. Houd ze goed vochtig zodat ze nieuwe wortels kunnen maken en niet uitdrogen.
Tot de langste dag vind ik het altijd hard werken in de tuin. Alles moet uitgeplant worden, het onkruid groeit snel en veel planten hebben nog relatief weinig wortels en water geven is dus een vereiste. Ook veel hagen kunnen eigenlijk wel een knipbeurt gebruiken. Na de langste dag lijkt er altijd iets te veranderen in de tuin. De grote golf van zomergroenten moet dan nog komen, maar het onkruid lijkt een stapje terug te nemen. De geknipte hagen zorgen voor rust aan het oog en ook het gazon en de bloemenborder vragen vanaf dat moment minder aandacht.
De eerste oogst
De eerste oogst hebben we gevierd op ons balkon. Het voorgerecht was een verse gekookte artisjok met een zelfgemaakte vinaigrette. Het hoofdgerecht bestond uit een salade met groenten uit de tuin. Twee soorten sla, kruiden, de eerste kleine courgettes, koolrabi, worteltjes en radijsjes. Over niet al te lange tijd verwachten we ook de tuinbonen en de eerste komkommers. Ook de bietjes zullen binnen twee weken klaar zijn voor de oogst. Eten met de seizoenen is heel bijzonder. Ik kan er soms dagen naar uitkijken als ik weet dat de tuinbonen bijna rijp zijn. Het is alsof je iemand weer begroet na een jaar afwezigheid.
Een wel heel grote koolrabi
Niet alleen in de moestuin, maar ook in de siertuin is er nu veel te beleven. De borders komen langzaam op hoogte en de eerste groepen met vaste planten komen in bloei. Sommige hagen kunnen al een knipbeurt gebruiken, maar ik wacht geduldig tot augustus, dan hoeft het maar 1 keer te gebeuren. Twee keer per jaar is wel beter voor de meeste hagen, dan groeien ze compacter, maar het kost me net iets te veel tijd. Ondanks dat het najaar mijn favoriete jaargetijde is kan ik ook erg genieten van juni, zeker nu we voldoende neerslag gehad hebben, alles is zo mooi groen en vol leven. Hier op de Brabantse zandgronden kun je zien dat de rododendrons blij zijn met de neerslag. Ze hadden het de afgelopen jaren echt moeilijk.
Zoals gezegd, onder de parasol is het echt genieten in de moestuin, maar er zijn natuurlijk ook klussen die gedaan moeten worden, dus wanneer de koffie en de cake op zijn kun je hier mee aan de slag:
Moestuin
In de moestuin is het nog een paar weken hard werken. Vooral het onkruid kan nu hard gaan. Zorg ervoor dat planten goed kunnen groeien door ze voldoende water en voeding te geven. Mulch planten die lang op de tuin moeten staan, zoals knolselder, knolvenkel en kolen. De mulchlaag beschermt planten tegen uitdrogen en je hoeft niet elke dag met de gieter rond te lopen. Zelfgemaakte compost is ideaal als mulchmateriaal. Ook belangrijk, voor wie tomaten heeft geplant, is het dieven. Als je daar even mee achter loopt worden je tomatenplanten binnen geen tijd een oerwoud waar je geen overzicht meer hebt. Voor wie nog niet heeft nagedacht over het menu in de late herfst en de winter, je kunt nu nog kolen zaaien en daar zou ik geen weken meer mee wachten.
Siertuin
De zomer komt eraan en dat betekent dat gazons het weer moeilijk gaan krijgen. Stel de maaier hoger af zodat het gras langer blijft. Langere grassprieten staan gelijk aan langere wortels en daardoor kan het gras beter tegen droogte. Als je potten gevuld hebt met zomerbloeiers is het belangrijk om deze regelmatig te voeden met een vloeibare plantenvoeding in het gietwater. Zorg er ook voor dat je de uitgebloeide bloemen regelmatig verwijderd. Als je nog geen zomerbloeiers gezet hebt is het nu wel zo’n beetje je laatste kans om petunia’s en geraniums te kopen, of iets wat je mooi vindt natuurlijk. Door de warmte gaan waterplanten hard, hou ze in toom zodat er ook voldoende licht in de vijver komt.
Mijn vriendin vatte het voorjaar treffend samen: “Het is een ouderwets voorjaar.” Het is wisselvallig, tamelijk fris en soms ronduit guur in de tuin. April was koud en dat resulteert bij mij in kleine tomatenplanten in de kas. Vorig jaar had ik ze met Bevrijdingsdag al uitgeplant, daar wacht ik nu nog even mee. Het is ook even wennen om weer flink wat neerslag in mei te hebben. Voorgaande jaren waren we als tuiniers reeds veranderd in waterdragers om onze jonge zaailingen voor droogteschade te beschermen. Ik realiseer me weer eens te meer dat tuinieren draait om het inspelen op de omstandigheden, een rituele dans met de elementen om het meeste uit onze tuin te halen. Zo heb ik gisteren een gazon nog eens lekker bemest en ingezaaid. De regen van de komende dagen doet de rest. Dat is nog eens samenwerken met de natuur.
Voor we in woord en beeld onze ronde door de tuin maken heb ik eerst nog iets aan te kondigen. In het mei-nummer van Groei&Bloei heb ik een artikel geschreven over een gezonde bodem. (Moes)tuiniers kennen als geen ander het belang van een gezonde, humusrijke bodem, maar we kunnen als tuinders nog veel meer doen om ook elders te zorgen voor een gezonde aarde. Nieuwsgierig?, fiets snel naar de boekhandel voor een exemplaar en word ook een bodemvriend.
Ik heb mezelf een weekje meivakantie cadeau gedaan. Enerzijds om even los te komen van het videobellen op de laptop, anderzijds om de tuin eens mooi op orde te brengen. Een goede vriendin had fruitbomen voor me gekocht bij een kweker in Zeist. Ik werd zo enthousiast van de mogelijkheden van fruitbomen dat ik er met een busje nog eens naartoe ben gereden. Ik heb me toen eens goed laten gaan en voordat ik het wist had ik nog 10 bomen gekocht die tezamen een heuse fruitmuur gaan vormen op de tuin. De meeste bomen zal ik als leivorm opkweken. De bomen zie ik als investering, als ik ooit een eigen tuin heb graaf ik ze uit en neem ik ze mee, maar dan heb ik er wel al jaren aan kunnen kweken en vormen.
Links op de voorgrond de vijgenboom van moestuinbuurman Ismael, aan de rechterkant van de border drie fruitbomen op rij. Van voor naar achter: een perzik, een appelboom en weer een vijg. Achteraan de oude perenboom, samen met de andere fruitbomen wordt dit de fruitmuur.
Eind april en begin mei zijn uitdagende tijden voor de seizoenskok. Uit de tuin is nog weinig te eten. Speciaal voor deze periode zaai ik spinazie onder glas, zodat we zeker drie weken aan tijd winnen. De spinazie staat er prachtig bij en is op dit moment, samen met de rabarber, het enige wat we kunnen eten uit de tuin. De worteltjes buiten komen mooi op, samen met de ramanas. Ook de koolrabi staat inmiddels buiten op de bedden, afgedekt met kippengaas tegen de vogels die dol zijn op het jonge koolblad. De aardbeien van mijn schoonvader uit Zeeland lijken het ook in Den Bosch naar de zin te hebben. Wanneer ik onkruid tussen de aardbeienplanten wied denk ik aan verse wafels met aardbeien en een bol zelfgemaakt vanille-ijs.
Een deel van de spinazie onder glas, achterin kisten met dahlia’s die worden voorgetrokken. Later in het jaar maken de dahlia’s en spinazie plaats voor meloenplanten.
In de kas is het nu zoeken naar een plaatsje om mijn voeten neer te zetten. Zowel de kweektafel als de bodem staan vol met planten. Ondanks dat het overdag hier met gemak een graad of 25 wordt loopt de groei wat achter, dat heeft onvermijdelijk te maken met de frisse nachten. In de kratten staan jonge tomaten, paprika’s, aubergines en augurken. Op de grond staat tevens een kist met courgettes en pompoenplanten. Achterin de kas is de Frankenthaler kasdruif weer goed aan het uitlopen. Vorig jaar had de druif last van schimmel, waardoor de vruchten barstten tegen de tijd dat ze rijp waren. Om dat te voorkomen heb ik de plant behandeld met een zwaveloplossing, net nadat de knoppen uitliepen. Een herhaalbehandeling in de zomer kan noodzakelijk zijn, ik hou de plant scherp in de gaten. Druiven onder glas zijn meer gevoelig van schimmel dan buitendruiven, de ventilatie is minder en de temperaturen en luchtvochtigheid zijn aan sterke schommelingen onderhevig. Het enige middel wat toegestaan is in de biologische landbouw is een natuurlijke zwaveloplossing. Vanaf volgende week belooft de temperatuur zowel overdag als ’s nachts te stijgen. Een mooi moment om de gekweekte vruchtgroenten uit te planten.
Een kijkje in de kas
Naast mijn eigen moestuin heb ik ook tijd vrijgemaakt om bij mijn pas verhuisde schoonouders aan de slag te gaan. De buurman had met een kraan het gazon al uitgegraven. Vanuit de vorige tuin waren kisten met vasteplanten meeverhuisd die allemaal een plekje zouden krijgen in de nieuwe tuin. Ik heb de tuin in drie delen opgesplitst. Aan het terras een diepe vasteplantenborder, aan de achterzijde begrensd met een hergebruikte beukenhaag. Daarachter komt de moestuin, met aan de linkerzijde fruitbomen en nog een strookje gras voor de hond. Het achterste deel van de tuin is een terras met borders en fruitbomen in leivorm. Op termijn wordt in het achterste deel ook nog een vijver voorzien. Rechts achter in de tuin is ook nog een deel voor moestuin bestemd, later komt daar een kasje.
Met de klok mee: Linksboven de situatie bij aanvang, vervolgens de planten uitgegraven en de grond verrijkt met compost en gefreesd. De planten uit de oude tuin en zelfgemaakte stekken uitgezet en vervolgens geplant. De foto onder is het eindresultaat. Gedurende het jaar zal ik foto’s van de tuin laten zien.
De vasteplantenborder is vanaf het huis bezien opgebouwd van laag naar hoog. Op de voorgrond voornamelijk geraniums, lage grassen en Stachys. In het midden planten als zonnehoeden en Heleniums. Het crescendo van de border ligt achterin met grote pollen Chinees Prachtriet (Miscanthus), Koninginnekruid (Eupatorum), Kogeldistel (Echinops) en Veronicastrum. Om ook in het vroege voorjaar een mooie en interessante border te presenteren hebben we blauwe druiven, narcissen en Helleborussen geplant. Deze planten verdwijnen in de zomer tussen het overige gebladerte naar de achtergrond, waardoor ze ook weinig last zullen hebben van de felle zomerzon.
Klussen van de maand
Moestuin
Blijf zaaien en planten. Het klinkt misschien vroeg, maar dit is toch het moment om na te denken over de najaars en wintergroenten, zoals kolen en knollen. Zaai daarom nu alvast boerenkool, rodekool en bijvoorbeeld knolselder in trays in de kas. Besteed aan deze planten voldoende liefde en aandacht, want ze zorgen tot ver in de winter voor een aanvoer van vitaminen. Wanneer het wat warmer wordt, in elk geval na de IJsheiligen, kunnen de vruchtgroenten zoals tomaten en aubergines worden uitgeplant. Dit jaar doe ik een experiment in de kas. Omdat daar jaar na jaar tomaten staan ververste ik regelmatig de grond in de kas. Dat is arbeidsintensief. Daarom zal ik dit jaar alle kastomaten in een grote plastic potten planten. Dat scheelt veel graafwerk in het voorjaar. In mei mogen ook de sperziebonen geplant worden, maar wees daar niet te vroeg mee, ze hebben een hekel aan koude.
Siertuin
Vaste planten scheuren kan al vanaf het vroege voorjaar. Voor siergrassen is dat te vroeg. Nu in mei ook de siergrassen goed uitlopen kunnen we pollen die te groot geworden zijn ook splitsen en bijvoorbeeld aan iemand cadeau doen. Clematissen beginnen nu ook goed te groeien, maar soms hebben ze wat hulp nodig om de juiste steun te vinden. Help ze indien nodig een handje om de weg naar boven te vinden en bindt ze voorzichtig en losjes met wat touw vast. Als het goed is, begint het gras nu ook weer goed te groeien, blijf het wekelijks maaien. Nu de temperaturen wat zullen stijgen is ook het moment aangebroken om kale plekken opnieuw in te zaaien. Pas gezaaide graszaden mogen absoluut niet uitdrogen, houd ze daarom vochtig.
Mei is een geweldige maand in de tuin. Ook al is er nu veel te doen, neem af en toe even afstand om te genieten van alles wat de natuur ons brengt. Tot de langste dag is het hard werken, maar daarna kunnen de teugels wat losser. Wie nu een extra stapje zet, heeft daar de rest van het tuinjaar heel veel profijt van.
Aprilletje zoet, heeft nog wel eens een witte hoed. Normaal vind ik weerspreuken erg truttig, maar deze is toch wel raak op dit moment. Daags na Pasen is ’s-Hertogenbosch volledig wit door sneeuw en hagel. Op zondag stapte ik tussen de paasstollen door even op de fiets om de planten en stekken in de kas water te geven. Ik leek wel gek, want onderweg werd ik getrakteerd op twee forse hagelbuien. Het komt dan wel heel vreemd over wanneer iemand vraagt: wat heb je gedaan? “Ik heb m’n tuin water gegeven.” April is onstuimig begonnen dit jaar. Eigenlijk zoals het hoort, want om er nog maar eens een weerspreuk in te gooien: een droge maart en een natte april, dat is wat de boer graag wil.
Lekker warm in de kas, een mooi moment om alvast sla te zaaien.
Op het landgoed net buiten de stad is er dit jaar al flink wat werk verzet. Verschillende hagen heb ik flink versmald. Na jaren van snoeien worden hagen steeds een beetje dikker. Soms is het goed om terug te gaan naar het begin zodat de haagplanten weer opnieuw uit kunnen open. Ook krijg je op deze manier weer meer ruimte in je borders. Hagen kunnen met gemak een meter breed worden, dat scheelt toch heel wat mooie beplanting. Niet elke haagplant kan tegen rigoureuze snoei. Haagbeuk en gewonen beuk verdragen heftige snoei, zelfs tot vlak op de hoofdstam. Ook taxus leent zich hier goed voor. Bij Taxus kan het wel eens voorkomen dat na een winter met sneeuw de struik openvalt. Dit krijg je met scheren in de zomer bijna niet gecorrigeerd. Afknippen op de stam en opnieuw beginnen is vaak de beste oplossing. Om het zicht nog acceptabel te houden en de plant een goede kans op hergroei te garanderen verdient het de voorkeur om slechts een zijde van de haag te snoeien. De andere zijde mag gesnoeid wanneer de gesnoeide zijde goed herstelt.
Ook het gazon heeft de eerste bemesting achter de rug. Dit jaar heb ik niet geverticuteerd. Samen met de eigenaar is besloten om het grote gazon enigszins te ‘senioriseren’. Een perfecte groene grasmat hoort hier niet bij, het mag iets wilder en losser. Daarmee besparen we aanzienlijk op het onderhoud en zal het gazon een fijnere plaats zijn voor bloemen en insecten.
In de moestuin heb ik de dahlia’s en canna’s reeds opgepot. De knollen hebben een hele winter doorgebracht in de kelder van ons appartement. Nu deze weer opgepot in de kas staan hebben we weer een zee van ruimte in de kelder. De planten staan wel onder glas, op deze manier kan ik ze voortrekken en genieten we langer van bloemen. Canna’s die overwinterd hebben zullen het jaar erop veel groter zijn en meer bloemen dragen. Zo kun je ze echt gebruiken als een showstopper in de tuin. In het midden van onze moestuin plant ik twee Canna’s met daarbij twee of drie dahlia’s. Eronder misschien wat Crocosmia’s en om het geheel wat op te luchten een fijn siergras ertussen. Als dit geen blikvanger wordt. Ook zullen een aantal dahlia’s en canna’s de voortuin van het landgoed opvrolijken. Bij tuincentra zie ik op dit moment al volop geraniums en andere zomerbloeiers. Trap niet in de verleiding om nu al kleur aan de tuin toe te voegen, dit is echt nog veel te vroeg.
Nog twee Dahlia’s in een pot zetten en dan kunnen ze in de kas.
Over kleur gesproken. Tijdens een wandeling op eerste Paasdag door ’s-Hertogenbosch viel ons iets op. We misten kleur om ons heen. Een enkele magnolia stond in bloei en hier en daar een verdwaalde toverhazelaar. In onze kindertijd spetterde het voorjaarsgeel en roze ons om de ogen. Forsythia’s, Japanse kersen, Syringen en Japanse sierkweeën waren veelgeziene gasten in menig voortuin. Met Pasen kwamen deze takken naar binnen en zorgden zo voor lekker veel kleur en een zoete voorjaarsgeur. Het lijkt wel alsof deze planten niet meer aangeplant worden. Toegegeven, echt modieus en strak is het niet, maar van alleen haagjes en siergrassen ga ik in het voorjaar niet stralen. Hier dan toch een klein pleidooi voor truttigheid. Zie het als corvee, u plant een Forsythia, de buurman een Syring en zo gaat u net zolang door totdat de hele straat met Pasen een leuk boeketje kan samenstellen. Zo draagt u samen de lasten en lusten van ietwat truttige tuinplanten.
Verder naar de moestuin, waar behalve de opgepotte zomerbloeiers, nog veel meer te beleven is. De worteltjes en spinazie zijn aan het ontkiemen. Deze zaai ik altijd direct op de plaats van bestemming. In de kas zijn de koolrabi’s en rodekolen inmiddels vijf centimeter groot. Over een paar weken zal ik deze buiten uitplanten. Ook de stekken laten tekenen van leven zien, vooral de druiven, kiwi’s en hortensia’s laten al nieuw blad zien. De vijgenstekken houden zich nog even koest. In ons appartement groeien de tomaten, paprika’s en aubergines gestaag naar het nieuwe kunstlicht. Het wordt tijd om deze voor de eerste keer naar individuele potten te verplanten, zodat ze zich binnen verder kunnen ontwikkelen. Tegen Koningsdag verplaatsen we ze naar de kas. De IJsheiligen zijn dan nog niet geweest, maar de grootste kans op vorst is dan wel geweken.
Klussen voor het weekend:
In de moestuin
Het is nu volop zaaitijd. Sla, spinazie, bietjes en worteltjes kunnen allemaal op de uiteindelijke plaats gezaaid worden. Binnen kun je nog steeds volop tomaten, paprika’s en aubergines zaaien. Wanneer april verder vordert kun je onder koud glas ook al courgettes en pompoenen in een bakje zaaien. Ik geef de voorkeur aan voorzaaien, want meer dan eens worden bij mij deze jonge planten net na opkomst in de tuin door vogels opgegeten. Het is nog wel te vroeg om sperziebonen te zaaien, maar je kunt wel alvast de houten constructies hiervoor opzetten. Het klinkt gek, maar als je in het najaar wilt genieten van heerlijk kolen, dan mogen deze ook nu al worden voorgezaaid in de kas. We naderen het einde van het plantseizoen voor (fruit)bomen, wil je nog iets planten, sla dan nu je slag.
In de siertuin
Wanneer het gazon nog geen mest gehad heeft, dan is dat nu de hoogste tijd. Maai het de eerste keer goed kort en kies indien er veel mos in zit voor een middagje verticuteren. Je kunt nu meer vorstgevoelige heesters snoeien en als het wat warmer wordt kan ook de vijver weer worden opgestart. Daarmee bedoel ik dat oude plantenresten worden verwijderd en dat het filter wordt schoongemaakt en aangezet. Vissen geven zelf aan wanneer ze weer honger hebben, ze zwemmen dan weer aan de oppervlakte. Met het warmer worden zal ook het onkruid weer gaan groeien, zorg ervoor dat je het de baas blijft. Veel vaste planten kunnen nu gescheurd worden. Plant de jonge delen terug en gooi de oude kern op de composthoop. Het beste wat je nu voor de tuin kunt doen is de borders mulchen met compost of bladaarde. Verdeel een dikke laag compost tussen de heesters en vaste planten en laat de regen al het goede uit de mulch doorsijpelen naar de wortels van je planten. Het wordt een prachtig voorjaar.
Een Roemeense vriendin wenste mij deze morgen digitaal een “Happy Martisor Day!” Ik wist niet wat het was en raadpleegde Wikipedia. Daar werd ik al snel blij. In Roemenie en Moldavië vieren ze vandaag de start van de lente. Men geeft elkaar daarbij een strik van rode en witte wol cadeau. Aan het eind van de maand hangen ze deze strik aan een fruitboom in de hoop dat deze veel voorspoed zal brengen en natuurlijk een overdadige oogst. Wat mij betreft een prachtige traditie en iets wat ik zeker naar de buren op mijn moestuin ga overbrengen.
Zelden herinner ik mij een voorjaar zo spectaculair als deze. Een zilveren kroon op de winter met sneeuw en ijs, gevolgd door bijna zomerse temperaturen. De natuur haalt alles uit de kast om ons een duwtje in de rug te geven. Op de eerste dag in maart zoek ik altijd een momentje om naar de Fruhlingsstimmungswalzer van Johan Strauss te luisteren. Op de driekwart maat van deze heerlijke lente-wals zie ik een prachtige tuin voor me, vol met groente en fruit. Een tuin doet veel vergeten. Tijdens het snoeien afgelopen week werd ik steeds fanatieker. De resten van het vorige jaar mogen op de composthoop, en dat geldt niet enkel voor planten. Het voorjaar is een nieuw begin en zeker in de moestuin beginnen we weer met een schone lei.
De tuin is klaar voor het nieuwe jaar. Onder de lichtkoepel warmen we de grond extra op zodat we al vroeg spinazie kunnen zaaien.
Vorige week zijn de zaden van Vreeken’s zaden uit Dordrecht gearriveerd. Lerend van voorgaande jaren hebben we de bestelling wat gewijzigd. Zo zoeken we dit jaar naar meer ronde aubergine’s en leek het mij leuk om ronde worteltjes te telen, zoals radijzen. Ik zie dat al helemaal voor me, ronde Parijse worteltjes, doperwtjes en een stukje vis met hollandaise saus. Deze week begin ik met het voorzaaien van de tomaten, paprika’s en aubergines. Zij hebben een lang groeiseizoen en mogen vroeg de grond in. Op de tuin kan aankomend weekend al spinazie gezaaid worden. Om de bodem daar extra warmte te geven ligt daar nu al een lichtkoepel op de plek waar de spinazie komt. Ook na het zaaien zal deze lichtkoepel voor de broodnodige warmte en bescherming zorgen. De bodem is in dit zonnige maartse weer goed aan het uitdrogen. Zodra er een klein korstje zichtbaar is kun je met een drietand de bodem loswerken. Hierdoor werk je meer zuurstof in de bodem en warmt ze nog beter op. Door zo nu en dan met een drietand door de tuin te wroeten creëer je tegelijkertijd een ideaal zaaibed.
Op de nieuwe scheuten van rabarber en dragon na is het nog rustig in de tuin. Alle fruitstruiken zoals bramen en frambozen zijn gesnoeid. Ook de perenboom is helemaal gereed om de bloesem te tonen. Wel verwelkomen we een nieuwe boom op de tuin. Een vijg, gekocht van onze Turkse buurman, zal bij ons verder worden opgekweekt. De buurman wilde er graag vanaf en wij wilden juist meer houtige en meerjarige gewassen in de tuin. Wanneer we ooit een eigen tuin aan een huis bezitten verhuist deze vijg weer met ons mee. De pruim die ik deze winter bij andere buren had uitgegraven wilde ik ook nog snoeien, maar gelukkig las ik net op tijd dat pruimen gevoelig zijn voor een schimmel die van september tot mei actief is. Pruimen snoeien we dus in de zomer.
Een jonge rabarberscheut die z’n weg door de verse mulchlaag naar boven vindt.
De stekken in de kas gedijen goed bij de eerste felle voorjaarszonnestralen. De kas warmt snel op en de op het eerste gezicht levenloze stokjes laten met een jonge knop een eerste teken van leven zien. De beworteling zal snel op gang komen. Belangrijk om ze nu niet te laten uitdrogen. Nu we toch in de kas zijn kunnen we een blik werpen op de teeltplanning voor onder glas. In de kas met veel zon groeit tegen de achterwand de Frankenthaler druif gestaag verder. Aan de rechterzijde voegen we daar nu een vijg aan toe. Deze vijg bestaat nu enkel nog uit een hoofdstam, maar zal vanaf dit jaar langs draden geleid worden. Vijgen achter glas geven betere en zoetere vruchten en de plant geeft de kas een mysterieuze exotische geur. Omdat de vijg nog klein is, blijft er genoeg ruimte over voor tomaten en aubergines. In de koude bak zullen dit jaar weer meloenen geteeld worden, om te voorkomen dat virussen zich opbouwen in de bodem planten we de meloenen in een grote kuip en graven we deze in. De schaduwkas zal dit jaar benut worden voor de teelt van komkommers en het beschut opkweken van stekken. Beide hebben een lagere zonbehoefte.
De stekken in de kas beginnen uit te lopen, hier een kiwi.
Maart is ook de tijd om met de snoeischaar door de tuin te gaan. Vaste planten knippen we tot de grond af. Heesters geven we vaak een snoeibeurt om nieuwe groei te stimuleren of om te sturen in de vorm van de struik. Snoeien doen we om een gezonde groei te waarborgen. Een goed onderhouden tuin kenmerkt zich voor mij door planten die met een trefzekere hand gesnoeid zijn. Snoeien vergt ook enig vooruitkijken. Met de snoeiwond die je maakt, en op de plaats waar je dit doet, bepaal je de toekomstige vorm en groeiwijze van de plant. Het voert te ver om hier uitvoerig in te gaan op snoeien, dat kan misschien nog wel eens een aparte tab op deze website worden… Voor hier geef ik toch graag de volgende tip: De Britten hanteren als algemene regel de drie D’s. Als hout ‘Dead, diseased or damaged is, (dood, ziek of beschadigd) dan is snoeien altijd aan te bevelen.
Dit jaar schrijf ik geen gazoncolumn meer in het groenste tijdschrift van Nederland, Groei&Bloei. Wel mag ik dit jaar drie grote artikelen schrijven over tuinieren. Het eerste artikel zal in mei verschijnen en het gaat over de basis van alles wat groeit en bloeit in de tuin: de bodem.
Werken van de maand
In de moestuin kunnen we aan de slag met zaaien. Tomaten, paprika’s, aubergines en komkommers zaaien we nu binnen op een warme en lichte plek. Buiten kunnen we in de loop van deze maand spinazie, worteltjes en rode bieten zaaien. Ook de tuinbonen mogen nu de grond in. Als je nog snoeiwerk te doen hebt, wees dan snel want de sapstromen komen al op gang. werk regelmatig de bodem los zodat ze mooi verkruimelt en een mooi zaaibed ontstaat. Als je het nog niet gedaan hebt, kun je nu nog je kas eens goed poetsen.
In de siertuin is dit de maand van de grote voorjaarsschoonmaak. Vaste planten terugsnoeien, maar ook hortensia’s, vlinderstruiken, lavendels, klimplanten en wat dies meer zij kunnen terug in model gebracht worden. In de border kan het blad weggehaald worden en richting de composthoop worden vervoerd. Het gazon kan worden geverticuteerd en bemest met organische voeding. Als je dan toch de mestzak ter hand neemt kun je ook de borders verwennen, zeker de rozen. Nu is tevens een goed moment om de borders te mulchen met compost en deze met een cultivator lichtjes onder te werken.
Ook tuin 2 ligt er weer piekfijn bij, klaar voor het nieuwe jaar. De bramen links lopen al voorzichtig uit, zo voor de warme muur.
Heerlijk, de feestdagen liggen net achter ons. Ik zit nog enigszins vol van het diner en het kerstbrood. Vroeger vond ik kerst een aaneenschakeling van zondagen waarop weinig te beleven viel. Tegenwoordig geniet ik ervan, de rust, niks moeten, lekker eten en als het weer het toelaat: naar de tuin. Dit jaar is de kerst voor veel mensen anders dan normaal. Voor mij niet, we hebben een kleine familie en die past binnen de gestelde kaders aan een kersttafel.
Mijn slecht-weer-hobby is bakken: Deze kerst stonden er desem kerststollen en panettone op het programma
Vorige maand hebben we de tuin al grotendeels klaargemaakt voor de winter. De laatste gewassen zijn geoogst en de courgetteplanten hadden eigenlijk al veel eerder op de composthoop gemogen. Wat overbleef was een tamelijk kale moestuin. Ik had mezelf voorgenomen om het in de kas gezellig te maken, voor het geval ik in de kerstvakantie eens op de tuin zou komen. En knus is het geworden.
Na het spitwerk in de winter is het lekker uitrusten in de kas. Uit de wind voelt het altijd een stuk aangenamer
In het Sinterklaasweekend is op de moestuin een container champignonmest gestort. Voor onze tuin had ik twee kubieke meter gekocht, dat zijn 25 kruiwagens. Het was ons opgevallen dat de oogst dit jaar op sommige gewassen wat achterbleef. Tevens was de bodem deze zomer op een aantal plaatsen veranderd in een soort fijn stof. Een mooie aanleiding om in de winter eens aan bodemverbetering te doen. De champignonmest, ook wel champost genoemd, vormde het vertrekpunt. Champost is de aarde waarop champignons geteeld worden. Het bestaat uit kippen en paardenmest, kalk en turf. Na 6 tot 8 weken worden de champignons door de kweker geoogst. De bodem waarop ze gegroeid hebben is voor de kweker niet meer interessant, maar wel voor hoveniers en tuinders. De grond wordt gestoomd en vaak zelf door de champignonteler te koop aangeboden. Nog lang niet alle meststoffen zijn opgebruikt, maar belangrijker nog, het mengsel is rijk aan organische stof. Organische stof is precies wat we nodig hebben op onze Bossche moestuin, waar de bodem van zichzelf best zanderig kan zijn.
Ook op zware grond kan het de moeite lonen om met champost te werken. Waar wij de champost gebruiken om de grond meer water en voedingsstoffen vast te laten houden, kan champost op zwaarde bodems juist zorgen voor een betere waterdoorlaatbaarheid en een lichtere structuur zodat planten makkelijker wortelen.
Het slepen met kruiwagens heb ik altijd al ontspannen gevonden. Het is een training voor de benen, de rug en de armen. Het maakt niet uit wat er in de kruiwagen zit, zand, grond, compost, of stalmest, alhoewel… Twee weken nadat de champost geleverd was had ik mijn deel op de bedden in de moestuin verspreid. Dat weekend kwam er ook een vrachtwagen met stalmest. Dat leek me ook wel wat om te proberen. Vol goede moed liep ik met mijn kruiwagen naar de mesthoop en begon ik te scheppen. De damp steeg op van de hoop zodra ik er een riek in zette. Met de damp walmde ook de geur mijn kant op. Wat kan dat ongelooflijk stinken. Na 25 kruiwagens champost heb ik nog 15 kruiwagens stalmest op de moestuin verwerkt. Een deel heb ik al onder gespit. Het andere deel bewaar ik voor een paar mooie dagen in het nieuwe jaar. Op de tuin gebruik ik sinds dit jaar voor het eerst een woord dat ik normaliter alleen in een kantooromgeving hoorde: werkvoorraad. Om te voorkomen dat ik met mooi weer niks te doen heb, houd ik in de moestuin een werkvoorraad aan.
Links en rechts op de tuin is de champost te zien. Inmiddels ligt er een flinke laag op de hele tuin. Een mooie klus om onder te spitten
In de winter staan nog een aantal plannen op de rol. Zo wil ik meer verticale ruimte benutten in de tuin. In het najaar heb ik stekken genomen van druiven, bramen, frambozen en vijgen. Deze hebben natuurlijk wel enige ondersteuning nodig. Daarom ga ik, zodra de bouwmarkten weer open zijn, tuinhout kopen voor het maken van mooie steunstructuren op de perceelgrenzen van de tuin. Zo nemen de fruitstruiken geen teeltruimte weg van de groenten en hebben we gelijk ook een eetbare schutting.
Alle dahlia’s en canna’s zijn nu uit de grond. De laatste vorstgevoelige planten zijn naar de kas verplaatst, ook de banaan staat nu binnen. Ook de planten van het balkon zijn naar de kas op de tuin verplaatst. Zo kunnen ze in de winter bijkomen in de kas en staan ze niet bloot aan het gure winterweer. Van collega-tuiniers mag ik een mooie pruimenboom komen uitgraven. Deze is door hen jarenlang in een leivorm gesnoeid, ideaal voor het wegwerken van een rommelige hoek in de tuin. Zodra het mooi weer is ga ik deze jongen op mijn gemak uitgraven en verplaatsen.
De laatste Canna wordt klaargemaakt voor zijn winterslaap in onze kelder
Voor december en januari is het moeilijk om klussen op te sommen, het winterwerk is erg afhankelijk van je tuin en of je in de winter graag buiten bent. Wel kan ik hier een lijstje geven van de taken die ik voor januari in mijn tuinagenda geschreven heb:
Mijn grascolumn in het tijdsschrift Groei&Bloei is deze maand voor het laatst verschenen. In het nieuwe jaar zal ik drie grotere artikelen schrijven voor het tijdschrift. De onderwerpen zijn nog een verrassing, maar ik hou jullie via deze weg op de hoogte. Het afgelopen jaar was lang niet altijd een pretje, maar gelukkig kunnen we vertrouwen op onze tuin. Wat er ook gebeurt, in maart kunnen we weer zaaien en in augustus zijn er vast weer heerlijke tomaten. Blijf gezond en Martha en ik wensen jou en je dierbaren een groen, vruchtbaar en smakelijk 2021.
Het is najaar en dat betekent de tuin klaarmaken voor de winter. Buiten is het lekker fris en soms onstuimig, bovendien ruikt het heerlijk. De licht verterende bosgeur in combinatie met een vuurtje op de moestuin is betoverend. Bij voorspeld zonnig weer geef ik nu prioriteit aan de tuin. Het kantoorwerk kan in de middag of in de avond als het regent. Elke zonnestraal die op de huid schijnt is meegenomen, zeker nu we veel binnen zitten en we een lange winter tegemoet zien. Tuinieren in het najaar is heel dankbaar. Alles wat we doen is voor de laatste keer dit jaar. Het onkruid zal niet meer terugkomen en ook de hagen en struiken houden hun vorm nu heel lang vast. Er is veel te doen in de tuin op dit moment en de herfstvakantie heb ik gebruikt om eens goed orde op zaken te stellen. Het is overigens erg druk op de moestuin. Ook andere tuinders maken de tuin winterklaar, dit jaar enthousiaster dan anders. Ik vermoed dat menig tuinier verwacht deze winter meer uren op de tuin door te brengen.
De moestuin klaarmaken voor de winter.
In de moestuin heb ik alle zomergroenten verwijderd. De courgette, paprika en aubergineplanten liggen op de composthoop. Uit angst voor de opbouw van verkeerde schimmels in de composthoop voer ik de tomatenplanten af. Ik vind dat een mooi beeld op de tuin, de tuinder die denkend aan zijn of haar composthoop, met een zak oude tomatenplanten richting zijn of haar auto loopt. Na het verwijderen van de planten, wat in het geval van de lange pompoenranken best een worsteling is, ga ik op de knieën het onkruid te lijf. Ik vind het fijn om langzaam wiedend door de tuin te schuiven en te bedenken wat we volgend jaar gaan telen. Na het wieden met een drietand de grond losmaken en klaar is Kees. Spitten doe ik niet meer. In het voorjaar mulchen we de groentebedden met onze eigen compost en de wormen doen de rest.
De groentebedden zijn opgeruimd en geweid. de vasteplanten aan de rand blijven de hele winter staan.
De kassen worden ook voorbereid op een lange periode van rust. Eerst de eenjarige planten eruit en voordat de overwinteraars en de stekken een plekje onder glas krijgen, gaan we eerst met emmer en spons de ruiten te lijf. Deze winter krijgt de kas een belangrijke rol, want ik vermoed dat ook ik meer uren tussen de planten ga vertoeven. De huidige pandemie heeft ervoor gezorgd dat ik niet op beurzen kan struinen naar nieuwe planten. In plaats daarvan ben ik op de moestuin gaan winkelen bij collega tuinders. Waar ik interessante planten zag heb ik gevraagd of ik stekken mocht nemen. Met een scherpe snoeischaar en een flinke stapel potten en labels heb ik de kas nu gezellig vol gezet met nieuwe planten. Dat geeft ook iets te doen in de wintermaanden, want de stekken mogen niet uitdrogen. In de kas komt ook een stoel te staan, want op een heldere winterdag kan het daar heerlijk toeven zijn. Ook de kweekhoek is helemaal op orde. Normaal lagen daar altijd wel potten en bakjes te slingeren en tierde het onkruid welig tussen de tegels. Nu niet meer, zodat ook deze plek in de winter uitnodigt om te verblijven.
De kas staat vol met stekken, helaas is de stoel al bezet.
De vasteplanten border laat ik onaangeraakt in de winter. Vogels zijn dol op de zaadhoofden en op de bodem slapen egels onder de bladeren en takjes. Alleen de haag knip ik een laatste keer, zodat het geheel wel een onderhouden aanblik heeft. Het strijklicht achter de pluimen van het Chinees prachtriet is adembenemend mooi. Wat me dit jaar opviel was dat ik minder last had van de akkerwinde, soms zitten de witte kelkjes tot bovenin het Koninginnekruid, maar dit jaar heb ik er geen waargenomen.
Klussen van de maand:
Siertuin
Met het vallen van de bladeren is het raadzaam om de vijver in de gaten te houden. Een net spannen vind ik niet mooi, maar als u niet in de gelegenheid bent om dagelijks met een schepnetje over het wateroppervlak te gaan is een net het overwegen waard. Ook waterplanten kunnen worden opgeschoond. Waterleliebladeren die verkleuren konden worden weggenomen voor ze naar de bodem zakken en verteren. Het gras zal misschien nog twee of drie maaibeurten nodig hebben, afhankelijk van de temperatuur de komende weken. Maai het gras bij de laatste maaibeurt minder kort dan normaal, dan is het in de winter minder kwetsbaar. Zin in nieuwe planten? Het najaar is een geweldig moment om nieuwe heesters en bomen uit te zoeken en te planten. Een boom of struik geplant in het najaar heeft de eerstvolgende zomer minder kans op uitval door uitdroging. Maak de siertuin niet te netjes, een laag blad of een hoek met takjes biedt een schuilplaats aan veel dieren.
De haag geknipt en de siergrassen stelen de show.
In de moestuin is het tijd om de zomergewassen op te ruimen en de composthoop aan te vullen met hetgeen uit de tuin komt. Voor wie in de zomer nagedacht heeft over kolen en knolgroente kan nu onder andere pastinaak, venkel, knolselderij en kolen oogsten. De netten van de kolen mogen weg, het gevaar voor rupsen is geweken. De bramen hebben een snoeibeurt nodig. Een braam vrucht op hout van het voorgaande jaar. De nieuw gevormde takken van dit jaar moeten dus geleid worden en de zijscheuten verwijderd. Volgend jaar zal de braam uitlopen op deze takken en veel vruchten geven. Zoals gezegd, november is een mooi moment om winterstekken te nemen van onder andere druiven, vijgen, hortensia’s en andere houtige gewassen. Het geeft niet als ze niet allemaal aanslaan, maar het is juist spannend om te zien welke nieuwe planten je volgend voorjaar uit kunt planten. Ook belangrijk, maak een gezellig beschut hoekje voor jezelf in de tuin. Misschien zelfs in de kas, zo heb je ook in de winter een fijne plek buiten. Ik denk dat we dat allemaal nodig hebben.
Mijn favoriete tijd in de tuin, dit is een maand van overvloed. Tomaten, courgettes, aubergines, paprika’s, pepers, frambozen en bramen vullen elk weekend de schalen op onze eettafel. Dit is de periode waarin de tuin lijkt te zeggen: bedankt voor de goede zorgen, geniet van het lekkers. Dat is dan ook precies wat we doen. Er zijn gerechten die ik alleen maak als ik de benodigde ingrediënten uit eigen tuin kan halen, wat in de praktijk betekent dat ik het maar drie of vier keer per jaar kan klaarmaken. Het is nog een heel karwei om courgettes, aubergines, paprika’s, tomaten, ui en worteltjes tegelijk gereed te hebben voor onderstaande ratatouille.
Ondanks het heerlijke eten is september een maand die waakzaamheid van ons tuiniers vragen. Augustus is tot nu toe erg warm geweest en dat vraagt veel van een tuin. De zomergewassen zoals tomaten en paprika’s kunnen hier goed tegen, maar de pas geplante koolplanten verdienen wat extra aandacht. De wortels hiervan zijn nog niet goed ontwikkeld en een paar dagen geen water kunnen zomaar resulteren in een toekomstig tekort aan boerenkool. Met het verstrijken van september zal de neerslag ongetwijfeld weer op gang komen.
In september kan de siertuin een vermoeide aanblik krijgen. Met een paar tips vormt deze maand vanaf nu de start van een zinderend najaar, in plaats van het einde van de zomer. Knip vast planten zoals geraniums en nepeta’s terug tot op de grond. Geef ze een emmer water en na een week of drie staan deze planten weer met fris blad. Een mooi najaar geeft ze zelfs kans op een rijke nabloei. Ook de dahlia’s en rozen verdienen aandacht. Door vaak de uitgebloeide bloemen weg te knippen blijven ze produceren tot ver in november. Planten in potten en bakken krijgen veel water, maar geef ze ook voldoende voeding. Een vloeibare voeding is gemakkelijk door het gietwater te mengen. Dit houdt de planten gezond tot de eerste vorst.
In het voorjaar schreef ik over het niet meer maaien van een stuk gras in de tuin, om wilde bloemen en planten meer kans te geven. Nu is het moment om deze weide toch een maaibeurt te geven. De zaden van planten die zich gevestigd hebben zijn rijp en krijgen zo kans om zich te verspreiden in de weide voor bloei in het volgende jaar. Als je merkt dat het gras nog te sterk is en daardoor bloemen nauwelijks kans krijgen, zaai dan nu Gele Ratel. Deze plant parasiteert op gras en maakt de grasmat zwakker. Zo krijgen in de toekomst de bloemzaden meer kans in je bloemenweide. Meer tips voor het maken van een bloemenweide kun je lezen in mijn grascolumn in de Groei&Bloei van september.
In het Brabants Dagblad mocht ik twee weken geleden iets zeggen over water geven. Het gebruik van kraanwater voor de tuin staat onder druk door de roep van drinkwaterbedrijven om zuinig te zijn. We staan als tuiniers voor een grote uitdaging: hoe houden we het water zo lang mogelijk vast. Zeker in onze moestuin speelt deze vraag, want we hebben daar alleen een handpomp en het is niet te doen om alles continue water te geven. Daarom nu ook hier tips om het water beter in je tuin vast te houden: Elk voorjaar bedekken we de groentebedden met een laag zelfgemaakte compost. Als je geen composthoop hebt, loont het zeker de moeite om in het voorjaar compost uit het tuincentrum door je border of moestuin te mengen. Het vergroot het vochtvasthoudend vermogen aanzienlijk. Als er een droge periode aanbreekt zijn er gewassen die een tweede laag compost krijgen, zoals koolraap en knolselder. Deze planten hebben een zeer lang groeiseizoen, maar een te warme zomer kan ze fataal worden. Vandaar een beschermende laag compost rond deze planten. Een tweede tip is om de hele tuin te beplanten en zo weinig mogelijk grond onbedekt te laten. In de moestuin wieden we ook nauwelijks tussen grote groenteplanten, de grond blijft daardoor veel langer vochtig en vol met leven. Grote onkruiden trekken we weg, maar een bodembedekkend laagje tussen bijvoorbeeld de kolen doet wonderen voor de vochthuishouding in de bodem.
Klussen voor deze maand
Siertuin
september is de maand om de hagen te knippen als u dit nog niet heeft gedaan. Strakke hagen maken de tuin gelijk een dubbeltje meer waard en geven het strakke kader voor een uitbundig najaar in de borders. Indien er gaten in de borders gevallen zijn, kun je deze opvullen met bijvoorbeeld dahlia’s of andere eenjarigen. Houd de vijver goed in de gaten. Door de hoge temperaturen groeien waterplanten en algen erg snel. Zorg ervoor dat niet het hele wateroppervlak bedekt is met planten. Geef potplanten voldoende voeding, zeker eenmaal per week. Augustus en september zijn ideale maanden om zaden te verzamelen voor volgend jaar. Soms knip ik een bloem met zaaddoos naar keuze af en schud ik deze leeg in een bruine (ongebleekt papier) envelop. Deze bewaar ik in de winter binnen in de boekenkast en volgend voorjaar zaai ik ze uit.
Moestuin
Oogsten, oogsten en oogsten. Laat groenten zoals courgettes niet te groot worden, klein zijn ze het lekkerst. Kijk af en toe bij de perenboom om te zien of te vruchten makkelijk loslaten. Peren rijpen niet aan de boom, maar thuis op de keukentafel. Een peer laten groeien is niet zo ingewikkeld, het moeilijkst is bepalen wanneer ze rijp zijn. Een verkleuring naar zacht lichtgeel kan een indicator zijn, maar het meest betrouwbaar is toch de mate waarmee ze loslaten van de boom. De pompoenplanten zijn nu echt meters aan het maken, als ze te groot worden kun je de uitlopers toppen. In de kas kan een laatste keer sla gezaaid worden, voor een verse krop later in het najaar. Controleer de koolplanten zo vaak mogelijk op rupsen en verwijder ze (het best met de hand en zonder bestrijdingsmiddelen).
Deze column wil ik graag afsluiten met het gewas waar ik dit jaar het meest trots op ben: de meloen uit eigen tuin:
robbertlauret.wordpress.com 